ابن‌تیمیه (انکار فضائل حضرت زهرا)پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) در حدیثی صحیح پیرامون حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها)، به شان و جایگاه ایشان نزد خداوند متعال پرداخته است. در این روایت، پیامبر گرامی اسلام رضای فاطمه را موجب رضای خداوند و غضب او را نیز موجب غضب خداوند دانسته است. ابن‌تیمیه به انکار این حدیث پرداخته است. در این مقاله به بررسی این حدیث از دیدگاه فریقین و بررسی راویان آن می‌پردازیم. فهرست مندرجات۲ - کلام ابن‌تیمیه در رد این حدیث ۳ - نقد کلام ابن‌تیمیه توسط بزرگان اهل‌سنت ۳.۱ - حاکم نیشابوری ۳.۲ - طبرانی ۳.۳ - نورالدین هیثمی ۳.۴ - ابن‌حجر هیثمی ۳.۵ - صالحی شامی ۳.۶ - زرقانی ۳.۷ - سیوطی ۳.۸ - محمد الصبان ۴ - بررسی راویان حدیث ۴.۱ - محمد بن یعقوب ۴.۱.۱ - نظر ابن‌کثیر دمشقی ۴.۱.۲ - نظر ذهبی ۴.۲ - حسن بن علی بن عفان ۴.۲.۱ - نظر ذهبی ۴.۳ - عبدالله محمد بن سالم ۴.۳.۱ - نظر ابن‌حجر عسقلانی ۴.۳.۲ - نظر ابن‌حبان ۴.۴ - حسین بن زید ۴.۴.۱ - نظر قطنی بغدادی ۴.۴.۲ - نظر ابن‌عدی ۴.۴.۳ - نظر ابونعیم اصفهانی ۴.۵ - عمرو بن علی ۴.۵.۱ - نظر متقی هندی ۴.۵.۲ - نظر ابن‌حبان ۴.۵.۳ - نظر ابن‌حجر عسقلانی ۴.۶ - امام صادق ۴.۶.۱ - نظر ابن‌حجر عسقلانی ۴.۶.۲ - نظر جرجانی ۴.۶.۳ - نظر ذهبی ۴.۷ - امام باقر ۴.۷.۱ - نظر ابن‌حجر عسقلانی ۴.۸ - امام سجاد ۴.۸.۱ - نظر زهری ۴.۹ - امام حسین ۴.۹.۱ - نظر ذهبی ۴.۱۰ - امام علی ۵ - نتیجه‌گیری ۶ - پانویس ۷ - منبع ۱ - مقدمهدر این نوشتار در صدد بیان انکار ابن‌تیمیه پیرامون حدیث نبوی شریف: «ان الله یغضب لغضبک ویرضی لرضاک» که شان حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) است، می‌باشیم. حدیثی که منابع فریقین در نقل آن اهتمام داشته و علمای شیعه و سنی با اسناد صحیح در کتب خود ذکر کرده‌اند. ۲ - کلام ابن‌تیمیه در رد این حدیثابنتیمیه در کتاب منهاج‌السنة پیرامون این حدیث چنین می‌نویسد: واما قوله ورووا جمیعا ان النبی صلی الله علیه وسلم قال یا فاطمة ان الله یغضب لغضبک ویرضی لرضاک فهذا کذب منه ما رووا هذا عن النبی صلی الله علیه وسلمولا یعرف هذا فی شیء من کتب الحدیث المعروفة ولا له اسناد معروف عن النبی صلی الله علیه وسلم لا صحیح ولا حسن. اما این که وی (علامه حلی) گفته: تمامی محدثان نقل کرده‌اند که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: «ای فاطمه! خداوند عزّوجلّ با خشم تو خشمناک و با خشنودی تو خشنود می‌گردد.» دروغ است و چنین روایتی از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نقل نگردیده و این حدیث در کتابی از کتاب‌های معروف، حدیث شناخته شده‌ای نیست و این حدیث در کتب حدیثی معروف سندی از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نداشته، نه سند صحیح و نه سند حسن. ۳ - نقد کلام ابن‌تیمیه توسط بزرگان اهلسنتدر مقابل این کلام ابن‌تیمیه، بسیاری از علمای اهل‌سنت، این روایت را در کتب خود ذکر و به سند صحیح و یا معتبر آن اذعان داشته‌اند که برای روشن شدن این مساله مواردی را ذکر خواهیم کرد: ۳.۱ - حاکم نیشابوریحاکم نیشابوری در کتاب المستدرک علی الصحیحین این روایت را نقل و به صحت سند آن اشاره می‌کند: حدثنا ابو العباس محمد بن یعقوب ثنا الحسن بن علی بن عفان العامری واخبرنا محمد بن علی بن دحیم بالکوفة ثنا احمد بن حاتم بن ابی غرزة قالا ثنا عبدالله محمد بن سالم ثنا حسین بن زید بن علی عن عمر بن علی عن جعفر بن محمد عن ابیه عن علی بن الحسین عن ابیه عن علی رضی الله عنه قال قال رسول الله صلی الله علیه وسلم لفاطمة ان الله یغضب لغضبک ویرضی لرضاکهذا حدیث صحیح الاسنادولم یخرجاه. از امام صادق و ایشان از پدرشان امام باقر و ایشان از پدرشان امام سجاد و ایشان از امام حسین و ایشان از امیرالمؤمنین (سلام‌الله‌علیهم‌اجمعین) چنین نقل کرده‌اند که رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به حضرت فاطمه زهرا (سلام‌الله‌علیها) چنین فرمودند: به تحقیق که خداوند به غضب و خشم تو خشمگین و به رضایت تو راضی می‌شود. این حدیث صحیح السندی است که بخاری و مسلم نقل نکرده‌اند ۳.۲ - طبرانیطبرانی در کتاب المعجم الکبیر خود با تحقیق حمدی بن عبدالمجید السلفی می‌نویسد: حدثنا بِشْرُ بن مُوسَی ومُحَمَّدُ بن عبد اللَّهِ الْحَضْرَمِیُّ قَالا ثنا عبد اللَّهِ بن مُحَمَّدِ بن سَالِمٍ الْقَزَّازُ قال ثنا حُسَیْنُ بن زَیْدِ بن عَلِیٍّ وَعَلِیُّ بن عُمَرَ بن عَلِیٍّ عن جَعْفَرِ بن مُحَمَّدٍ عن ابیه عن عَلِیِّ بن الْحُسَیْنِ عَنِ الْحُسَیْنِ بن عَلِیٍّ عن عَلِیٍّ قال قال رسول اللَّهِ صلی اللَّهُ علیه وسلم لِفَاطِمَةَان اللَّهَ یَغْضَبُ لِغَضَبِکِ وَیَرْضَی لِرَضَاکِ. محقق کتاب در پاورقی چنین می‌نویسد: فی‌هامش الاصل: هذاحدیث صحیح الاسنادوروی من طرق عن علی (علیه‌السّلام) رواه الحارث عن علی وروی مرسلا وهذا الحدیث احسن شئ رایته واصح اسناد قراته انتهی. در حاشیه اصلی کتاب این چنین آمده است: این حدیث، صحیح السند است و از طرق مختلفی از حضرت علی (علیه‌السّلام) نقل شده که حارث از حضرت علی (علیه‌السّلام) به صورت مرسل نقل کرده و این حدیث بهترین چیزی است که من دیده‌ام و صحیح‌ترین سندی است که قرائت کرده‌ام. مناوی نیز این روایت را از طبرانی نقل و سپس روایت را تصحیح می‌کند: عن علی - رضی الله عنه - قال: قال رسول الله صلی الله علیه وسلم لفاطمة: (ان الله یرضی لرضاک ویغضب لغضبک). رواه الطبرانی باسناد حسن. [۴]
مناوی، محمد عبد‌الرؤوف، سیدة نساء اهل الجنة فاطمة الزهراء او اتحاف السائل بما لفاطمة من المناقب، ص۳۸.
۳.۳ - نورالدین هیثمیهیثمی نیز در کتاب مجمع الزوائد فی منبع الفوائد این روایت را از وجود مقدس امیرمؤمنان، حضرت علی (علیه‌السّلام) نقل و به معتبر بودن سند آن اشاره می‌کند: وعن علی قال قال رسول الله صلی الله علیه وسلم ان الله یغضب لغضبک ویرضی لرضاک رواه الطبرانی واسناده حسن. و از حضرت علی (علیه‌السّلام) منقول است که فرمود: رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمودند: به تحقیق که خداوند به غضب و خشم تو خشمگین و به رضایت تو راضی می‌شود. این حدیث ر ا طبرانی نقل و سند آن حسن (معتبر) است. ۳.۴ - ابن‌حجر هیثمیابنحجر هیثمی در الصواعق المحرقه بعد از نقل این روایت، به آن استدلال می‌کند و هیچ رد و منعی بر آن نمی‌نویسد که خود دال بر قبول روایت توسط اوست. وی چنین می‌نویسد: واخرج ابو سعد فی شرف النبوة وابن المثنی انه صلی الله علیه وسلم قال (یا فاطمة ان الله یغضب لغضبک ویرضی لرضاک) فمن آذی احدا من ولدها فقد تعرض لهذا الخطر العظیم لانه اغضبها ومن احبهم فقد تعرض لرضاها. ابو‌سعد نیشابوری در شرف النبوة و ابن‌مثنی نقل کرده‌اند که پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمودند: ای فاطمه! به تحقیق که خدا با خشم تو خشمگین و با رضایت تو راضی می‌شود. پس کسی که یکی از فرزندان ایشان را اذیت کند، به این خطر بزرگ تعرض کرده چرا که آن حضرت را خشمگین ساخته است و کسی که فرزندان آن حضرت را دوست داشته باشد، متعرض رضایت آن حضرت شده است. ۳.۵ - صالحی شامیصالحی شامی نیز در کتاب سبل الهدی و الرشاد این روایت را از طبرانی نقل و در ابتدا تصریح می‌کند که سند روایت معتبر است: روی الطبرانی باسناد حسنوابن السنی فی معجمه وابو سعید النیسابوری فی ' الشرف ' عن علی - رضی الله تعالی عنه - ان رسول الله صلی الله علیه وسلم قال لفاطمة: ' ان الله تعالی یغضب لغضبک ویرضی لرضاک. ۳.۶ - زرقانیزرقانی نیز این روایت را از طبرانی نقل و تصریح می‌کند که سند این روایت صحیح است: اخرجه الطبرانی فی الاوسط بسند صحیح علی شرط الشیخین، واخرجه ابن ابی عاصم عن علی انه صلی الله علیه وسلم، قال لفاطمة: "ان الله یغضب لغضبک ویرضی لرضاک". ۳.۷ - سیوطیجلالالدین عبدالرحمن سیوطی نیز در کتاب الثغور الباسمة تصریح می‌کند که سند این روایت حسن است: اخرج الطبرانی بسند حسن عن علی قال قال رسول الله صلی الله علیه وسلم قال لفاطمة: ان الله ویرضی لرضاک و یغضب لغضبک. [۹]
سیوطی، جلال الدین، الثغور الباسمة فی مناقب سیدتنا فاطمة، ص۱۱
۳.۸ - محمد الصبانوی نیز از قول طبرانی این روایت را نقل و به حسن بودن سند آن نیز اشاره می‌کند: وروی الطبرانی وغیره باسناد حسن عن علی ان رسول الله صلی الله علیه وسلم قال لفاطمة ان الله یغضب لغضبک ویرضی لرضاک. [۱۰]
صبان، محمد، اسعاف الراغبین فی سیرة المصطفی وفضائل اهل بیته الطاهرین، ص۶۷
۴ - بررسی راویان حدیثیکی از اسناد این روایت، سند حاکم نیشابوری است: حدثنا ابو العباس محمد بن یعقوب ثنا الحسن بن علی بن عفان العامری واخبرنا محمد بن علی بن دحیم بالکوفة ثنا احمد بن حاتم بن ابی غرزة قالا ثنا عبدالله محمد بن سالم ثنا حسین بن زید بن علی عن عمر بن علی عن جعفر بن محمد عن ابیه عن علی بن الحسین عن ابیه عن علی رضی الله عنه در سند این حدیث، راویان متعددی ذکر شده که به بررسی تک تک آنها می‌پردازیم. ۴.۱ - محمد بن یعقوبروای اول محمد بن یعقوب می‌باشد. ۴.۱.۱ - نظر ابن‌کثیر دمشقیابنکثیر دمشقی پیرامون وی چنین می‌نویسد: محمد بن یعقوب بن یوسف بن معقل بن سنان ابو العباس الاصم مولی بنی امیة النیسابوری راوی المذهب، کان اماما، ثقة، حافظا، ضابطا، صدوقا، دینا. همچنین او در البدایة والنهایة چنین می‌نویسد: وکان ثقة صادقا ضابطا لما سمعه. و او فردی ثقه و مورد اعتماد و راستگو و ضابط در آنچه شنیده است، می‌باشد. ۴.۱.۲ - نظر ذهبیذهبی از قول حاکم نیشابوری پیرامون وی چنین می‌نویسد: وکان محدث عصره ولم یختلف احد فی صدقه وصحة سماعاته او محدث زمان خودش بود و هیچ کسی در راستگویی و صحت شنیده‌هایش اختلافی ندارد. او همچنین در تذکرة الحفاظ چنین می‌نویسد: الاصم الامام المفید الثقة محدث المشرق ابو العباس محمد بن یعقوب بن یوسف بن معقل بن سنان الاموی. ۴.۲ - حسن بن علی بن عفاندومین راوی، حسن بن علی بن عفان می‌باشد. ۴.۱.۲ - نظر ذهبیذهبی پیرامون وی می‌نویسد: ابن عفان (د ق)، المحدث الثقة المسندابو محمد الحسن بن علی بن عفان العامری الکوفی. [۱۵]
ذهبی شافعی، شمس‌الدین، سیر اعلام النبلاء، ج۱۳ ص۲۴.
۴.۳ - عبدالله محمد بن سالمسومین راوی، عبدالله محمد بن سالم می‌باشد ۴.۳.۱ - نظر ابن‌حجر عسقلانیابنحجر، پیرامون وی می‌نویسد: عبدالله بن سالم الزبیدی ابو محمد الکوفی المفلوج القزاز روی عنه ابو داود بن ماجةثقة. ۴.۳.۲ - نظر ابنحبانهمچنین ابن‌حبان نیز او را در الثقات ذکر کرده است. [۱۷]
تمیمی بستی، محمد بن حبان، الثقات، ج۸ ص۳۵۰.
۴.۴ - حسین بن زیدچهارمین راوی، حسین بن زید است. ۴.۴.۱ - نظر قطنی بغدادیدارقطنی بغدادی حسین بن زید را ثقه دانسته است: قلت له الحسین بن زیدبن علی بن الحسین عن عبدالله بن محمد بن عمر بن علی عن ابیه عن جده عن علی فقال کله مثقات. به او می‌گویم: حسین بن زید بن علی بن الحسین از عبدالله بن محمد بن عمر بن علی از پدرش از جدش از علی همه آنان ثقه هستند. ۴.۴.۲ - نظر ابنعدیجرجانی در الکامل فی الضعفا، وی را نقل و تصریح می‌کند که اشکالی بر او نیست: قال الشیخ و للحسین بن زید احادیث غیر ما ذکرته یحدث عنه اهل الکوفة و اهل الحجاز ویحدث هو عن ابی جعفر محمد بن علی وعن ابیه جعفر وعن اخی جعفر کما املیت ویحدث عن قوم آخرین من اهل البیت کما ذکرت بعضه وجملة حدیثه عن اهل البیت وارجو انه لا باس به. [۱۹]
جرجانی، عبدالله بن عدی، الکامل فی ضعفاء الرجال، ص۱۱۳.
۴.۴.۳ - نظر ابونعیم اصفهانیابونعیم اصفهانی وقتی این روایت را با راوی حسین بن زید نقل می‌کند، تصریح می‌کند که او از اهل‌بیت (علیهم‌السّلام) است: حدثنا ابو بکر الطلحی ثنا محمد بن عبدالله الحضرمی ثنا عبدالله بن محمد بن سالم حدثنی حسین بن زیدبن علی بن الحسین عن علی بن عمر بن علی عن جعفر بن محمد عن ابیه عن علی بن الحسین عن الحسین بن علی عن علی بن ابی طالب عن النبی صلی الله علیه وسلم انه قال: یا فاطمة ان الله تعالی یغضب لغضبک ویرضی لرضاک. تفرد بروایة هذا الحدیث العترة الطیبة خلفهم عن سلفهم حتی ینتهی الی النبی صلی الله علیه وسلم. ۴.۵ - عمرو بن علیهر چند که در کتب اهل‌سنت از او به عنوان عمر بن علی نقل کرده‌اند، ولی اسم اصلی او عمرو بوده است. ۴.۵.۱ - نظر متقی هندیمتقی هندی در کنز العمال در مورد عمر بن علی بن الحسین می‌گوید نام درست وی «عمرو بن علی بن الحسین» است! عن ابن ابی فدیک قال: حدثنی علی بن عمر بن علی بن ابی طالب عن ابیه عن جده، قال: لما قدم رسول الله صلی الله علیه وسلم المدینة، قال: یا معشر قریش انکم باقل الارض مطرا فاحرثوا فان الحرث مبارک واکثروا فیه من الجماجم. ابن جریر) وقال: هذا خبر عندنا صحیح سنده ان کان عمرو بن علی هذا هو عمر بن علی بن ابی طالب، ولم یکن عمر ابن علی بن الحسین بن علی بن ابی طالبفانی اظنه عمرو بن علی بن الحسین، وذلک انه قد روی عنه بعضه مرسلا. ومر برقم [۱۵] . ۴.۳.۲ - نظر ابنحبانابنحبان او را در الثقات ذکر کرده است: عمر بن علی بن الحسین بن علی بن ابی طالب. ۴.۳.۱ - نظر ابن‌حجر عسقلانیابنحجر نیز پیرامون وی چنین می‌نویسد: عمر بن علی بن الحسین بن علی الهاشمی المدنی صدوق فاضل. ۴.۶ - امام صادقششمین راوی، امام صادق (علیه‌السلام) است. ۴.۳.۱ - نظر ابن‌حجر عسقلانیابنحجر پیرامون شخصیت آن حضرت می‌نویسد: جعفر بن محمد بن علی بن الحسین بن علی بن ابی طالب الهاشمی ابو عبدالله المعروف بالصادق صدوق فقیه امام من السادسة. ۴.۶.۲ - نظر جرجانیجرجانی نیز می‌نویسد: ثنا عباس سمعت یحیی بن معین یقول جعفر بن محمد مامون ثقةثنا محمد بن علی ثنا عثمان بن سعید قال سالت یعنی یحیی بن معین عن جعفر بن محمد بن علی بن الحسین فقالثقة عباس می‌گوید از ابن‌معین شنیدم که گفت: جعفر بن محمد فردی امین و مورد اعتماد است... عثمان بن سعید می‌گوید از یحیی بن معین پیرامون جعفر بن محمد سوال کردم. پاسخ داد: مورد اعتماد است. [۲۵]
جرجانی، عبدالله بن عدی، الکامل فی ضعفاء الرجال، ج۲، ص۱۳۱.
۴.۱.۲ - نظر ذهبیذهبی نیز در تذکرة الحفاظ می‌نویسد: وعن ابی حنیفة قال ما رایت افقه من جعفر بن محمد و قال ابو حاتم ثقة لا یسئل عن مثله از ابو‌حنیفه نقل است که گفت: فقیه‌تر از جعفر بن محمد کسی را ندیدم. ابوحاتم نیز گفت: او مورد اعتماد است و از مثل جعفر بن محمد سوال نمی‌شود. ۴.۷ - امام باقرهفتمین راوی، امام باقر (علیه‌السلام) می‌باشد. ۴.۳.۱ - نظر ابن‌حجر عسقلانیابنحجر پیرامون آن حضرت می‌نویسد: محمد بن علی بن الحسین بن علی بن ابی طالب ابو جعفر الباقرثقة فاضل ۴.۸ - امام سجادهشتمین راوی، امام سجاد (علیه‌السلام) است. ۴.۸.۱ - نظر زهریابنسعد زهری پیرامون حضرت می‌نویسد: وکان علی بن حسین ثقة مامونا کثیر الحدیث عالیا رفیعا ورعا. ۴.۹ - امام حسیننهمین راوی، امام حسین (علیه‌السلام) است. ۴.۱.۲ - نظر ذهبیذهبی پیرامون آن حضرت می‌نویسد: الحسین الشهید الامام الشریف الکامل سبط رسول الله صلی الله علیه وسلم وریحانته من الدنیا ومحبوبه ابو عبدالله الحسین ابن امیرالمؤمنین ابی الحسن علی بن ابی طالب بن عبد المطلب بن‌هاشم بن عبد مناف بن قصی القرشی الهاشمی. ۴.۱۰ - امام علیایشان نیز از صحابه و از متقدمین بوده و در شخصیت و وثاقت ایشان هیچ شکی نیست. در نتیجه روایت حاکم نیشابوری که فقط یک طریق از طرق روایت بوده، معتبر و اشکالی بر آن وارد نیست. ۵ - نتیجهگیریبا توجه به مطالب که بیان شد، روشن شد که ابن‌تیمیه مانند همیشه چشم خود را بر حقیقت بسته و این روایت و فضیلت حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) را منکر شده بود که بر اساس منابع و مستندات علمای اهل‌سنت به آن پاسخ داده شد و سند یک روایت علاوه بر تصحیحات علمای اهل‌سنت نیز مورد بررسی قرار گرفت و در نتیجه اشکالی بر این روایت نیست. ۶ - پانویس۷ - منبعمؤسسه تحقیقاتی حضرت ولی عصر، برگرفته از مقاله «ابن تیمیه و انکار فضیلت حضرت زهرا سلام الله علیها». رده‌های این صفحه : ابن تیمیه | احادیث در شأن اهل‌بیت | احادیث نبوی | حضرت فاطمه | مباحث حدیثی | مباحث کلامی
|